Tuesday, August 2, 2011

બાળક


ક્યારનો ચૂપચાપ
એની બાળસહજ ચેષ્ટાઓ
નિરખ્યા કરું છું!
ક્યારેક એ હસી પડે છે રડતાંરડતાં,
તો ક્યારેક હસતાંહસતાં રડી પડે છે.
ક્યારેક એ ઊંઘી જાય છે બેઠાંબેઠાં,
તો ક્યારેક ઊંઘમાંથી બેઠો થઇ જાય છે.
ક્યારેક ઉપર ચડવા માટે બનાવે છે મારી પીઠને પગથિયું.
તો ક્યારેક મને નીચો પાડવા લટ્ટી પણ મારે છે.
ક્યારેક ક્યારેક
નાકમાંથી રગડતા રેંટના રેલા ઉપર
મસ્તીથી જીભ ફેરવતા બાળક જેવી ખુશાલી
છલકાય છે એના નિસ્તેજ ચહેર પર,
જ્યારે એ મને ઢેડ કહીને બોલાવે છે.
કદાચ પોતાની જ વિષ્ટામાં
આંગળીઓ ફેરવતા બાળકથી પણ વિશેષ આનંદ
એ સમયે એને આવતો હશે.
મને ખબર નથી.
એટલું જરૂર જાણું છું,
એને સુધારવાના મારા તમામ પ્રયત્નો સામે
એ જબરજસ્ત બંડ પોકારે છે.
બસ, એમ જ,
જે રીતે પેલું બાળક
પોતાની ચડ્ડી ખૂણામાં ફગાવીને
ચાલ્યું જાય છે ઘરની બહાર
પગ પછાડીને રોષભેર!

હું તારી જ રાહ જોઉં છું





















હું તારી જ રાહ  જોઉં છું.
મારી ઉપેક્ષા ન કરીશ.
મુક્તિના પ્રભાતનું એકાદ કિરણ મને પણ ફાળવજે.
પાંગરી માનવસભ્યતા
પુનિત સરિતાતીરે
ત્યારની હું તારી રાહ જોઉં છું.
જ્યમ જોતી હતી એકદા
શિકારે ગયેલા મારા સાથીની.
ફેરવતાં હળવેકથી કાંસકી
ધરતીના મ્રુદુ મસ્તક પર
ક્રુષિકર્મની જન્મદાત્રી હું,
સ્વયં ધરિત્રી.
ધર્યું એકપતિવ્રત
છતાં કીધો અગ્નિપ્રવેશ.
પાંચ પતિની સંગિની
ગાળ્યો હેમાળો દેશ.
હું શુદ્રાતિશુદ્ર
પાપયોનિ
ગીતાકાર કે ભાષ્યકાર
બધે હું ખાણ નરકની.
ક્વચિત બની ગાર્ગી કે કદીક મૈત્રેયી
અહલ્યા બની હંમેશ
ખાધી ઠોકર પુરૂષની.
હું તંત્રવિજ્ઞાનની  માયા,
ગાંધર્વલોકની અપ્સરા,
ઇન્દ્રસભાનું મનોરંજન
વાત્સ્યાયનની ક્રીડામાટે થયું મારું સ્રુજન.
બંધુ, દાસ બની તેં
કરી સેવા આર્યસ્વામીની.
તવ સમીપ હું જ હતી.
અનૌરસ સંતાનોની માતા,
શુદ્ર,ક્ષુદ્ર,તુચ્છ માતા.
આજ તારાં ને મારાં સંતાનોની
નીકળી છે વિજયસવારી
રચવા એક નવું વિશ્વ સમાનતાનું
પુરૂષ સ્ત્રીના ભેદ વિનાનું.
હું ઉભી છું ખૂણામાં,
ઘરની ચાર દીવાલોમાં.
આવ, પકડ મારો હાથ.
મુક્તિની પ્રસવવેદના મને પણ ભોગવવા દે.

પાંજરાપોળ


સ્વાતંત્ર્ય દિન!
ઝંડા નીચે કતારબંધ ઉભા રહેશે
મરવાના વાંકે જીવતાં તમામ ખોડાં ઢોર.
ઝીલશે સૈનિકોની કંટાળાજનક સલામી
હસ્તધૂનન કરતા ચમકતા ચહેરાવાળા ગોવાળિયા
ખોડાં ઢોરોની આંખોમાં ટપકતી હતાશાને
ફટકારશે દેશભક્તિનો ચાબૂક.
ફીટકારશે એમની વંશપરંપરાગત પાંજરાપોળોને
ધ્વસ્ત કરવા મથતા નિર્દયી દુશ્મનોને.
વાયુપ્રવચનોનો ઝેરી ગેસ ફરી વળશે આજાર મેટ્રોપોલિસ પર.
સાગરના તળિયે જતી સબમરીનો,
બરફીલા પ્રદેશો ખૂંદતી તોપો,
એકી સાથે ભાંભરશે આવનારા યુદ્ધજ્વરનો સ્વર.
ધીરેધીરે ખોડાં ઢોર પાછં ફરશે બરાકોમાં,
બુલડોઝર નીચે કણસતી ઝુંપડપટ્ટીઓમાં.
ખાણિયાઓની ચીસો દફનાવતી કોલસાની કાળકોટડીમાં,
ગેસગળતરથી સડતા ક્ષયગ્રસ્ત ફેફસામાં,
અવાવરૂ તળાવોમાં આપઘાત કરતી કાપડની મિલોમાં.

શંબુક


એક નાનીશી ચાલમાં
મજદૂરોની વસ્તી,
મચ્છરોથી પણ ઘણી
જિંદગી જ્યાં સસ્તી...1

હબસી જેવો રંગ લઇ
ત્યાં જન્મે શંબુકરાય,
ખોલીનું ખલ-અંધારું
ઝળાંહળાં કૈ થાય...2

ટી.બી. થાતાં બાપનો
મિલમાં પડતો દેહ,
દેવાના ડુંગર ઉપર
સળગી એની ચેહ...3

રેલગાડીનો કોલસો
માતા વીણવા જાય,
છૈયાના શિક્ષણ માટે
પાટા બાંધી ખાય...4

ગભાણ જેવી શાળામાં
મહેતો ખેંચે કાન,
ઢગલી કરતાં ધૂળની
શંબુક શોધે ગ્નાન...5
ઉપર પંખી આભમાં
ઉડતું જોઇ એક,
ઊંચાઇ એની પામવા
કરે મનસૂબો નેક...6

એમ કરતાં એક દી
બની ગયો એ સ્નાતક,
રડતી માની આંખમાં
ઝંપે પળભર ચાતક...7

માના પગની ધૂળ લૈ
ઇંન્ટરવ્યૂ રોજ આપે.
પ્રોફેસરની નોકરી
મેળવતાં વાર લાગે...8

મોટીમસ કોલેજ્ના
મોટામસ દરવાજા,
વિધ્યાર્થીનાં દિલ જીતી
બની બેઠો એ રાજા...9

વિદ્યાના વર્તુળ મહીં
ચોફેર એની ધાક,
શુદ્રતાના સ્પર્શથી
સરસ્વતી થૈ પાક...10

પણ સમય શંબુકનો
આવે કપરો વિશેષ,
માંડે ફેણ ભોરીંગો
જીવતા થાય અવશેષ...11

ભરબપોરે કોલેજ કેરા
દરવાજે થઇ ભીડ,
પ્રુચ્છા  કરતાં લોકના
ચહેરે ચમકી ચીડ....12

એવામાં શંબુકતણું
ત્યાં થયું આગમન,
પેલો બી.સી.ઢેડો જાય
કોકે કાઢ્યાં વચન...13

શું મેધાવી માણસ છે
એકે ગભરાતાં કહ્યું,
સાલ્લા, ડફોળશંખ
કહી ટોળું ફરી વળ્યું...14

મેરીટ અમારી માત છે
એફીસીયંસી બાપ,
અમને નડતી અનામતો
ભીષણ એનો શાપ...15

શંબુકની કેબિન પાસે
ઝીંકે શબ્દનાં બાણ,
ટોળું ખેંચે જોસથી
તંગ મગજની વા..16

ગુસ્સામાં શંબુકતણી
આંખે ફૂટી રતાશ,
કેવી છે આ નાતજાત
કેવો છે આ ત્રાસ...17

ઢળતી સાંજે ઘર તરફ
કદમ પડે ચૂપચાપ,
ઊંઘવિહોણી આંખમાં
અતીતના સંતાપ...18

ચાલી કેરા ચોકમાં
શંબુક સરકી જાય,
ધૂળની ઢગલી વચ્ચે
પાછો બેસી જાય...19

ક્યાં હતો? શું થઇ ગયો?
ખાધી ક્યમ પછડાટ?
સમસ્યાનું એક નવું
વિશ્વ ખૂલ્યું વિરાટ...20

વિચારોમાં ગુંચવાતો
નિશદિન જાય કોલેજ,
વિષય શીખવવો પડે
કાસ્ટીઝમ ઇન વિલેજ...21

ચાલુ વર્ગે એકવાર
થઇ ગઇ ગફલત,
દલિતબાંધવો તણી
કરી જરી વકાલત...22

બંધ રાજકારણ કરો
ઊઠ્યા મોટા સૂર,
ડૂબાડી દેવા શંબુકને
ઉમટ્યાં ભારે પૂર...23

હોંકારા પડકારા વચ્ચે
મેણાંટોણાંનો માર,
છોભીલા શંબુકને
થૈ વેદના અપાર...24

ફોન આવતો મધરાતે
કાઢે ભૂંડી ગાળ,
બહુ ફાટ્યો છ , ઢેડા,
ભમ્યો શું તારો કાળ?..25

રોજ કાંકરીચાળો
ક્વચિત ટપલીદાવ,
પ્રોફેસરના હ્ર્દયનો
ઘેરો થતો ઘાવ...26

સ્ટાફ  રૂમનું ઘેરું મૌન
પાછળ ઘુસપુસ વાતો,
કોક અજાણ્યા ત્રાસથી
પડખાં ઘસતી રાતો...27


મોડીરાતે એકવાર
જીવ ઊંઘમાં ઘૂંટાય,
ક્ષયગ્રસ્ત બાપની
સ્મ્રુતિ સળવળ થાય...28

શૂન્યમનસ્ક ચિત્તમાં
સમય થાય સ્થગિત,
સહર જેવા કંઠમાં
ધ્રૂસ્કાંનું સંગીત...29

દર્દ ઝીણુંઝીણું ત્યાં
છાતીમહીં ઉપડે,
વિધ્યાવ્યાસંગી તણું
શરીર ઠંડુ પડે...30

અલવિદા, હે જગત! 
કહેતાં શ્વાસ મૂકે.
શમી ગયા સૌ સંતાપો 
મ્રુત્યુની એક ફૂંકે....31

દેશદ્રોહ


કર એક્વાર હવે તો દેશદ્રોહ.
કાં આપઘાત, કાં વિદ્રોહ.
જોઇ લીધી છે અસંખ્યવાર તેં
ઇતિહાસઆરસીમાં રડતી માની આંખ.
જો હજી પ્રજ્વલિત રહી એની
વૈરાગ્નિની આશ.
બાળવા ચહે જે હજુ શત્રુઓનાં દળકટક,
છેદવા ઝંખે હજુય એ આતતાયીઓનાં શર.
તોષાય ના કદી એની રક્તપિપાસા,
ધુંધવાતી રહી સદા ભીતર નિરાશા.
ખપ્પર જોગણી, બોલ તું અંગારવાણી,
રેડશો મા જીવદયાનું ટાઢુંબોળ પાણી.
કર એક્વાર હવે તો દેશદ્રોહ,
કાં આપઘાત, કાં વિદ્રોહ.